أسباب حدوث الحروف (کتاب)« اسباب حدوث الحروف»، رساله ای است که ابن سینا آن را به زبان عربی تألیف نموده است. ۱ - انگیزه نگارشاو علت و انگیزه این تألیف را پاسخ به درخواست شخصی به نام استاد ابو منصور محمد بن علی بن عمر الخیام بیان نموده است که با توجه به نام عمر خیام نیشابوری و اختلاف دوران حیات وی با بو علی سینا، معلوم می شود این شخص، عمر خیام دیگری است که تشابه اسمی با خیام نیشابوری، شاعر بلندآوازه، ایرانی دارد. ۲ - گزارش محتواشیخ الرئیس، ابتدا به چگونگی تولید حروف پرداخته، سپس فصلی را به آناتومی اندام‌های صوتی اختصاص داده است. واژگانی که ابن سینا در این علم به کار برده، در دیگر آثار او دیده نمی شود و ممکن است برگردانی از اصطلاحات هندیان باشد، بنا بر این چنین به نظر می رسد که ابو علی سینا، از روش هندیان در بحث حروف آگاهی داشته است.وی، رساله حاضر را در شش فصل، دسته بندی کرده است که عبارتند از: ۲.۱ - سبب حدوث اصواتدر فصل اول، چگونگی ایجاد صدا را توضیح می دهد که تموج هوا، از علل آن می باشد و خود تموج هوا، دارای دو علت قرع و قلع می باشد. [۱]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۱۵.
۲.۲ - سبب حدوث حروفدر فصل دوم، سبب حدوث حروف بررسی گردیده است که در واقع حروف، به منزله هیئتی هستند برای صوت که بر آن عارض می گردند تا صوتی از صوت دیگر تمییز داده شود. حروف ، بعضی به لحاظ اصوات، مفرد و بعضی مرکبند. حروف مفرده، عبارتند از:الباء، التاء، الجیم، الدال، الضاء، الطاء، القاف، الکاف، اللام، المیم و النون و ما بقی آنها حروف مرکب می باشند. [۲]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۱۷.
۲.۳ - تشریح حنجره و زباندر فصل سوم، اعضای دخیل در ادای حروف که عبارتند از حنجره و زبان، مورد بررسی واقع گردیده‌اند. ابن سینا، می گوید:حنجره، از سه غضروف ترکیب شده است که با تنگ یا گشاد شدن حنجره، حروف مختلفی از آن ایجاد می گردند. زبان نیز به وسیله هشت عضله، حرکت می کند که با حرکت آن نیز کلمات و حروف مختلفی از دهان خارج می شوند. [۳]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۱۹.
۲.۴ - اسباب حروف عربیفصل چهارم، اسباب جزئیه تک تک حروف عربی را بررسی می‌کند که اگر همزه ؛ مثلاً بخواهد از دهان انسان خارج شود، چه عضلات و تحرکاتی در حنجره و زبان باید انجام گردد و هوا چه مسیری را با حالت خاصی طی کند تا یک چنین حرفی حاصل گردد. [۴]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۲۳.
۲.۵ - حروف شبیه به حروف عربیحروفی که در زبان عربی نیستند، مثل حرف« چ» که در فارسی هست ولی در عربی نیست، لکن شباهت هایی به حروف عربی دارند، در فصل پنجم این رساله، تشریح گردیده اند. [۵]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۲۹.
۲.۶ - حروف غیر نطقیهدر آخرین و ششمین فصل رساله، حروفی که بدون استفاده از حرکات نطقیه، حاصل می شوند، مورد بررسی قرار گرفته اند. در این فصل، شیخ الرئیس، چگونگی به وجود آمدن حروفی مانند عین، حاء، خاء، هاء، قاف، غین، کاف، جیم و شین را توضیح می دهد که با اخراج هوا از راه بینی به گونه ای خاص، این حروف حادث می گردند. مؤلف، بعد از اتمام این فصل، می‌گوید:امیدوارم همین مقدار مرا مقرب ساحت استاد بزرگوارم گردانیده باشد و با حمد الهی رساله را به پایان می برد. [۶]
أسباب حدوث الحروف، ابن سينا، ص۳۳.
۳ - وضعیت کتابرساله، در انتها، دارای یک فهرست مطالب می باشد. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |